Instrumentenfabriek H.M. Smitt

startpagina | nieuws | wijkhistorie | huizen en bewoners | wijkverhalen | luchtfoto's
Spoorlaan | Prins Hendriklaan | Kruislaan | Koppellaan | Middellaan | Leijenseweg | Soestdijkseweg | Emmaplein

Hermanus Mattheus Smitt werd op 27 januari 1876 in Amersfoort geboren. Hij kreeg zijn opleiding aan de Leidse Instrumentmakersschool. Hij begon in 1902 voor zichzelf in Utrecht in een sousterrain op of nabij de Alexander Numankade. In 1914 kocht hij voor zijn eerste fabriekje in Bilthoven een stuk grond met boomgaard, het was het terrein tussen de Leyenseweg, Spoorlaan en Middellaan. Vanuit de Middellaan gezien kwam de fabriek rechtsachter te staan, met de woning aan de Spoorlaan (thans Koppellaan 2). In de fabriek werkten in de begintijd 7 mannen en 3 vrouwen.

Utrechts Nieuwsblad 13-11-1915

In 1925 ontwikkelt Smitt op verzoek van het GEB in Amsterdam een speciaal tijd-relais (stroomschakelaar). Dat deed hij succesvol en met de productie verwierf het bedrijf grote bekendheid (een later hoogtepunt waren relais voor de 'slurven' van Schiphol). In 1928 bouwt Smitt een nieuwe woning aan Middellaan 5 en verkoopt zijn oude huis.

Op 24 maart 1942 bestaat N.V. Instrumentenfabriek H.M.Smitt 40 jaar en wordt er een speciaal herinneringsbord gemaakt.

De zaken van Smitt gaan in de loop der jaren wat minder. Hij was meer een uitvinder (van ook een getijdemeter en een zelfregistrerende peilschaal, hij had diverse octrooien) dan een zakenman. In 1947 treedt hij uit het bedrijf en verkoopt het aan Inventum, maar het bedrijf blijft als zelfstandige dochteronderneming (N.V.) bestaan. Hij vertrekt naar Laren, de woning aan de Middellaan gaat over op Zijlstra. Op 12 december 1951 overlijdt hij. Zijn vrouw is J.G.W.O. Smitt - te Hennepe, Amersfoortseweg 15, Naarden.

25 jarig jubileum van de heer Harmsen, bedrijfsleider bij Smitt. Achter de bloemen het echtpaar Harms met twee kinderen. Links daarvan de heer Smitt, achter Harmsen mevr. Smitt, rechts Zijlstra. Fotoarchief Historische Kring D'Oude School in De Bilt De entree van de fabriek

1947, de heren C. v. Putten en F. Bronsing van Inventum en R.J. Schaap, procuratiehouder, lopen het terrein van Smitt op.	1947, de heer Olland	1947, de heer v. Putten met drie dames van de 'voedselcommissie'

Uitje van het personeel begin jaren vijftig, met de bus naar Bergen en Schoorl. Dankzij Ton Knippers, die van 1950-1956 als instrumentmaker bij Smitt werkte,  kunnen de volgende namen bij de foto worden genoemd: Bovenste rij, vlnr: 1 Zijlstra, 3 Albert Pool, 6 Karel Jenitser, 10 Consi Muller (boekhouder bij H.M. Smitt op kantoor), 13 Jan van Ooien, 16 Pater, 17 werd "snuffie" genoemd en was stagière van de MTS, 18 Teus Pater (broer van 16), 19 Henk Wis (stempelmaker). Middelste rij, vlnr: 3 de Boer (draaier op revolverbank), 6 Ton Knippers, 8 Kraats, 9 Sier, 11 Cor Veenendaal (woonde recht tegenover het fabrieksterrein - Middellaan 10 - en stookte elke morgen de verwarmingsketel met cokes), 12 Hazekamp (chef werkplaats) Onderste rij, vlnr: 3 van der Wal, 4 Steef de Kroon (ging naar Vancouver, Canada), 6 Willem Rietveld, 7 Frans Weerdenstein (stempelmaker), 8 Jan Tieland, 10  Harmsen (bedrijfsleider, werd "duikelaar"  genoemd), 11 Gerrit Wammes, 12 chauffeur.

In 1948/1949 wordt de fabriek vergroot. Aan de achterzijde en zijwaarts werd bijgebouwd, inclusief een lange schoorsteen. In die ruimte kwam de montageafdeling. Dat betekende een metershoge muur vlak achter de woningen aan de Spoorlaan.

Instrumentenfabriek H.M. Smitt in het laatste jaar aan de Middellaan, 1984.

Ton Knippers: "Toen ik rond 1950 als instrumentmaker begon mocht ik alleen de vloer aanvegen, de zich in het vuil verzamelde schroefjes en moeren er uit vissen, en die netjes sorteren. Het was een zaak waar je van onderaf moest beginnen. Ik heb daar met heel veel plezier gewerkt, in mijn laatste twee jaar maakte ik getijmeters. Omstreeks 1956, op het moment dat de nieuwe fabriek werd gebouwd aan de kant van de school, ben ik van baan veranderd en ben in Zeist gaan werken bij Radio Becker." [Ton zou het leuk vinden contact te hebben met oudgedienden van Smitt. Stuur even een bericht naar voor verder contact]

De getijmeter van Smitt

H.M. Smitt ontwierp een getijmeter of  peilschaal. Ton Knippers heeft in de jaren dat hij bij Smitt werkte jaren een tiental getijmeters gemaakt voor de Dienst Hydrografie van de Koninklijke Marine. Hij schrijft: "Ooit heb ik in de werkplaats aan de Middellaan bij Smitt een foto gemaakt van een getijmeter die ik samen met mijn collega Joop Huijding, waarmee ik toen werkte, op een aantal punten  gewijzigd en verbeterd had. Die foto was ik kwijt. Nu had ik bij de dienst der Hydrografie gevraagd of zij nog iets in het archief hadden van deze instrumenten. Ik had geluk en men zond mij het Marineblad van die dienst met daarin een verhandeling van deze peilschaal en een foto van het instrument." De tekst in het Marineblad luidt: " Na WO II, tot 1984, geschiedde de getijreductie met de zelfregistrerende peilschaal type Smitt 1940. Deze beroemde getijmeter, in de wandeling prikkerpeilschaal genoemd, omdat deze de getijhoogte registreerde door prikjes in een papierrol, bestond uit een Bourdon-drukdoos met een mechanisch uur- en aandrijfwerk. De getijmeter werd voor de aanvang van de lodingswerkzaamheden in een frame op de zeebodem neergelaten, gedekt door een boei. Na de surveywerkzaamheden werd dit samenstel gelicht, en werd de getijregistratie (doorgaans uurprikken) uitgewerkt. Deze "prikker" is ruim 35 jaar de standaardgetijmeter van Hydrografie geweest. Vanaf het eind van de zeventiger jaren werden de mechanische klokjes vervangen door elektronische tijdmeters; het mechaniek voor het papiertransport werd niet ingrijpend gewijzigd."

In 1954/1955 kwam er grote nieuwbouw links op het terrein, maar slechts de helft van wat oorspronkelijk was gepland. De gemeente lag namelijk dwars en eiste een strook grond ten behoeve van de school aan de Leijenseweg (gebouwd in 1919). Ook de buurt had bezwaren in verband met het voortdurend gedreun van de automatische stamperij (stansmachines). Niettemin stond het bedrijf bekend als tamelijk schoon en rustig. Met de nieuwbouw verdween in 1954 een van de weinige natuurvijvers in de gemeente, deze werd gedempt.

In 1959 werd de woning aan de Middellaan 5 (tot dan bewoond door het gezin Zijlstra) ingericht als administratie en kantoor voor de jonge, nieuwe directeur Loeff. De fabriek kampt voortdurend met ruimtegebrek en daarom werd ook gebruik gemaakt van leegstaande panden aan de overzijde van de Middellaan. Een achter het huis van Huiting gelegen werkplaatsje (voorheen pottenbakkerij) werd opslagruimte met een klimaatregelaar voor geraadstaande producten. De leegstaande kruidenierswinkel van Van Spankeren op de hoek Middellaan - Leyenseweg werd ook in gebruik genomen. Daar kwamen een ontvangstruimte en een laboratorium.

maart 1961, jaarbeurs, de heer Zijlstra	maart 1961, jaarbeurs, de heer Sauer	maart 1961, jaarbeursstand

Directeur Loeff liet een bevriende kunstenaar een ets maken van het bedrijf en liet daar 25 afdrukken van maken. Werknemers die jubileerden kregen er een.

In 1981 gaat Inventum over in andere handen, Smitt gaat mee in dezelfde holding en komt bij de werkmaatschappij Nieaf (Nederlandse Instrumenten En Apparaten Fabriek). In 1984 verhuist de productie naar Utrecht (http://www.nieaf-smitt.nl/). [Bron: dossier Smitt, Historische Kring D'Oude School, de Bilt]

In 1984 viert directeur Loeff zijn 25 jarig jubileem. Op de fotosite staan meer foto's van de receptie (fotoboek van Anneke Loeff). Toen was nog niet bekend dat in hetzelfde jaar het doek van Smitt als min of meer zelfstandig bedrijf zou vallen.

Directeur Loeff en zijn vrouw	Voor de fabriek, met op de achtergrond de Leyensewegschool	Klok in de kantine ter gelegenheid van het 60-jarig bestaan van Smitt in 1962

De grond en de gebouwen worden in 1984 gekocht door projectontwikkelaar G.W. Van de Grift uit Soest, die later ook de MAVO school ernaast verwerft. Van der Grift wil er woningen bouwen, maar de gemeente denkt aan een industriële bestemming. Pas in 1995 komt er een bestemmingswijziging naar woondoeleinden. Daarna kan Van de Grift in 1996 en 1997 de nieuwbouw realiseren. Inmiddels is de MAVO school afgebrand en zijn er krakers in de fabrieksgebouwen getrokken. Ook blijkt de grond door een lekkende olietank en anderszins door de fabriek ernstig vervuild met zware metalen. Het terrein wordt gesaneerd en de krakers vertrekken 1 april 1997. Ook is er nog een erfgrensconflictje met de toenmalige eigenaar van Koppellaan 2.

Aangepast op 20-07-2019
Webbeheerder:   Koppellaan 2